De helft van de volwassen Nederlanders is te zwaar, 14 procent heeft obesitas. Zonder ingrijpen heeft over 20 jaar tweederde van de volwassen Nederlanders overgewicht. We weten inmiddels dat overgewicht het risico op ruim 200 andere ziektes en dertien vormen van kanker vergroot. Het is dan ook hoog tijd voor een rigoureuze aanpak, vindt hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum. Waar gaat het mis en hoe kan het beter?

Neem overgewicht serieus

‘De Wereldgezondheidsorganisatie heeft obesitas als ziekte erkend’, zegt Van Rossum. ‘De meeste artsen zien dat nog niet zo. Ze wachten totdat mensen bijvoorbeeld een hartinfarct krijgen, of diabetes of kanker. Pak nou op tijd dat overgewicht aan, dan voorkom je zo veel meer.’

Meer dan een extra vetlaag

Want overgewicht is meer dan ‘een extra vetlaag’ legt Van Rossum uit. Vet is een orgaan waar honderden hormonen worden gemaakt. Als je te veel vet hebt, raakt die vetmassa chronisch ontstoken. Er ontstaan ook op andere plekken in het lichaam ontstekingen, waardoor belangrijke regelmechanismen ontsporen: de eetlustregulatie werkt niet goed meer, het immuunsysteem wordt overbelast, de darmhormonen en -bacteriën raken van slag en het stemmingsgebied in de hersenen wordt aangetast.

Biologische en maatschappelijke oorzaken
Het afgelopen jaar had een meerderheid van de patiënten op de covidafdelingen overgewicht, op de ic waren dat zelfs acht op de tien mensen. Dat betekent niet dat de ziekenhuizen vol lagen met patiënten die dat aan zichzelf te wijten hadden, benadrukt Van Rossum. ‘Overgewicht heeft zo veel biologische en maatschappelijke oorzaken. ‘Leefstijl is verreweg de belangrijkste oorzaak van overgewicht, maar er wordt wel erg eenzijdig naar dat probleem gekeken. Want wat zit daaronder? We zien vaak een combinatie van armoede en laaggeletterdheid, slaapproblemen of stress, psychische problemen, seksueel misbruik.’

Dikmakende medicatie

Ook medicatie kan mede een oorzaak zijn. Veel medicijnen hebben een dikmakende bijwerking, zoals insuline, corticosteroïden (synthetische varianten van hormonen) die in inhalatoren voor astma zitten, in crèmes tegen huidziekten en medicatie tegen reuma of darmziekten. Van Rossum: ‘In de groep obesitaspatiënten die wij in het Erasmus MC volgen, blijkt zeker de helft minimaal één medicijn te gebruiken met een potentieel dikmakende werking.’

Preventie

Hoe kan het anders? Van Rossum pleit al langer voor een suikertaks. In veertig landen zijn bijvoorbeeld gesuikerde frisdranken een stuk duurder gemaakt en daar is de consumptie flink gedaald. In Nederland zijn de afspraken die de afgelopen jaren zijn gemaakt om gezonde producten te promoten veel te vrijblijvend, vindt Van Rossum. Het wordt tijd voor wettelijke maatregelen. Positief is dat mensen met obesitas sinds twee jaar een gecombineerde leefstijlinterventie vergoed krijgen. Onder leiding van een leefstijlcoach gaan ze twee jaar lang aan de slag met voeding, beweging en gedragsverandering.

Leefstijlinterventie is niet bij iedereen voldoende effectief, ziet ook Van Rossum. ‘Dat komt doordat er vaak veel meer aan de hand is. Je moet dan eerst psychologische hulp bieden of een medisch probleem oplossen. Dat kan soms al in een paar maanden tijd.’ Als zo’n intensief programma onvoldoende helpt, mag gewichtsverlagende medicatie worden voorgeschreven. Er is nu keuze uit drie soorten middelen, die de eetlust remmen of de opname van vet uit voeding verminderen. Volgend jaar komt er een vierde medicijn op de markt, dat er onder andere voor zorgt dat mensen eerder verzadigd raken. Onderzoek laat zien dat 86 procent van de deelnemers minstens 5 procent lichaamsgewicht verloor en eenderde van de deelnemers zelfs 20 procent.

Dit artikel is een samenvatting van een opiniestuk in de Volkskrant van zaterdag 30 oktober. ‘Artsen moeten obesitas eens serieus gaan nemen’. Lees het volledige artikel hier.