Vet is een orgaan waar honderden hormonen worden gemaakt die belangrijke regelmechanismen kunnen doen ontsporen: de eetlustregulatie, de darmhormonen en -bacteriën, het immuunsysteem en het stemmingsgebied in de hersenen. Een verstoorde hormoonbalans maakt afvallen lastig. Hoe werken die hormonen en wat kun je doen om in balans te blijven?
Verzadigingshormoon leptine
Leptine is een hormoon uit vetcellen dat een belangrijke rol speelt bij overgewicht. Toen wetenschappers die stof in de jaren negentig ontdekten, dachten ze hét medicijn tegen obesitas te hebben gevonden. Leptine toedienen aan muizen onderdrukte namelijk de eetlust en stimuleerde de vetverbranding. Maar bij mensen bleek het niet zo eenvoudig. Leptine zet weliswaar een rem op de eetlust, maar is niet zonder meer een verzadigingshormoon te noemen.
Leptine-resistentie
Moleculair neurobioloog Roger Adan (UMC Utrecht) legt het als volgt uit. Vet is waar je energie opslaat, leptine informeert de rest van het lichaam hoeveel voorraad er is. Hoe meer vet, hoe meer leptine en hoe meer signalen in het regelcentrum van de hersenen komen. De hersenen krijgen dan continu zo’n hoog gehalte leptine binnen dat ze niet meer reageren. Zo ontstaat leptine-resistentie. Adan: ‘Die resistentie is mede waarom crashdiëten op de lange termijn zo slecht werken. Natuurlijk val je af van tijdelijk weinig eten, maar die verstoorde balans blijft of verergert. Op de lange termijn krijg je dan vaak het jojo-effect omdat verstoorde hormonale regelmechanismen het lichaam weer terug naar het hogere gewicht proberen te brengen.’
Stresshormoon cortisol
Leptine is zeker niet het enige hormoon dat invloed heeft op overgewicht. Ook bijvoorbeeld het stresshormoon cortisol speelt een rol. ‘Bij acute stress krijgen veel mensen geen hap door hun keel, maar chronische stress leidt juist vaak tot extra kilo’s,’ zegt hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum.
‘Cortisol geeft een sein aan het brein om calorierijk te eten. Ondertussen gebeurt er in het lichaamsvet iets bijzonders bij chronisch verhoogd cortisol: het verplaatst zich van plekken als de armen naar de buik. Terwijl juist buikvet het meest ongezonde vet in ons lichaam is, een risicofactor voor onder andere hart- en vaatziekten.’
Nieuwe behandelingen
Hoe blijf je in balans, is de grote vraag. De basis voor een gezond gewicht blijft gezond eten, bewegen, voldoende slapen en niet te veel stressen. Lukt dit niet, dan zijn er behandelingen die de hormoonbalans helpen herstellen. Zo zijn er medicijnen die inspelen op honger- en verzadigingshormonen. Een meerderheid van de patiënten valt daarmee zo’n 5 à 10 procent extra af, aldus Van Rossum. Neurobioloog Roger Adan heeft daarnaast goede hoop op een behandeling met melanocortine, een belangrijke schakel in gewichtsregulatie en leptine-resistentie. Afgelopen zomer publiceerde hij hier samen met internationale collega’s een review over. Adan benadrukt dat de behandeling alleen werkt als mensen zich aan een gezond dieet houden.
Dit artikel is een samenvatting van ‘Welke invloed hebben hormonen op ons gewicht?, de Volkskrant, 8 november 2021